Kryteria diagnostyczne

Pojawia się pytanie, czy ekstaza religijna, glosolalia, opętania, marzenia senne, stany transgresyjne są doświadczeniem religijnym, albo czy mają coś wspólnego z tego rodzaju przeżyciami? Jak się ma przeżycie religijne do marzeń dziennych i sennych, do powszechnych doświadczeń samoaktualizacji i transgresji? Potrzebna jest weryfikacja tych fenomenów w oparciu o rzetelne kryteria podatne na operacjonalizację, ponieważ wyodrębnione zjawiska wykazują pewne podobieństwa (transliminalność jako wspólny czynnik twórczej osobowości, niektórych wymiarów psychopatologii, wiary i doświadczenia religijnego  – por. Thalbourne, Delin 1995, 1999).

Diagnoza różnicująca

1) Określenie roli jaką pełni religia – czy jest czynnikiem: patogennym, patoplastycznym, stabilizującym, ucieczkowym, terapeutycznym w obrazie klinicznym schizofrenii, psychozy maniakalno-depresyjnej padaczki oraz nerwic;

2) Identyfikacja „kryzysów duchowych” (które nie są oznaką psychopatologii; do najczęściej pojawiających się kryzysów duchowych należą: kryzysy związane z utratą wiary czy pojawiającymi się wobec niej wątpliwościami, problemy związane z konwersją religijną, kwestionowanie wartości duchowych, pytania o moralne, duchowe i religijne znaczenia bolesnych doświadczeń, jakie pojawiły się w wyniku praktyki duchowej czy pogłębiania życia wiary lub o traumatyczne doświadczenia mające związek z religią czy ścieżką duchową.

3) Rozróżnienie urojeń od doświadczeń mistycznych i wizji religijnych; podstawowe pytania: „Czy wizje i/lub głosy należą do kategorii przeżyć religijnych czy psychopatologicznych?”, „Czy istnieje jakaś różnica między wizjami i objawieniami a halucynacjami i urojeniami?” – badania Petersa: diagnoza choroby musi być określona na podstawie przebiegu, a nie zawartości urojeń „Ważne nie jest to, w co wierzysz, ale jak wierzysz (not what you believe but how you believe)”;

4) Problemy:

a) z jakimi problemami należy zwracać się o pomoc do duszpasterza, a z jakimi do psychoterapeuty?;

b) jakie są granice kompetencji psychiatry i teologa pomagających osobom z trudnościami psychicznymi?; c) jaki język jest najbardziej użyteczny przy porozumiewaniu się osób pomagających? (de Barbaro, 2003);

5) 1/3 osób szukających pomocy u duszpasterzy ma symptomy chorób psychicznych, tylko 10% z nich jest kierowanych do specjalistów; w sytuacji odwrotnej – kiedy klient/pacjent wymaga konsultacji z duchownym (wg badań amer. jest to 73% wszystkich pacjentów) – liczba osób kierowana do duszpasterzy jest jeszcze niższa;

6) Skuteczne „metody” pracy z pacjentami religijnymi: a) interwencje odnoszące się wprost do religijnych wartości uznawanych przez pacjenta (skuteczne tylko w przypadku osób bardzo religijnych!, de Barbaro, 2003); b) wykorzystanie religijności pacjenta w leczeniu depresji w podejściu poznawczo-behawioralnym (Propst, 1992).

Zalecenia:

– edukacja psychologów pod kątem psychologii religii i badania tego obszaru u klientów;

– przepracowanie własnej religijności i integracja z innymi sferami osobowości (wg badań religijnie zaangażowani psychoterapeuci często mają trudności z integracją swojej religijności z rozwojem psychologicznym, zarówno w ramach własnego światopoglądu, jak i praktyki klinicznej).