Psychoterapia w duchowości

Badania pokazują, że praktyki religijne czy duchowe i wiara w Boga należą do najczęściej przywoływanych środków radzenia sobie ze stresującymi wydarzeniami życiowymi czy chorobami (Miller, Thoresen, 2003).

Stąd wynika tzw. „problematyczność” pacjentów religijnych:

– niektórzy wolą mieć depresję niż wyrzuty sumienia;

– niektórzy cenią bardziej wierność swoim przekonaniom religijnym niż dobre samopoczucie czy unikanie cierpienia.

Przez wiele lat w psychologii klinicznej dominował trend, w którym podkreślano i koncentrowano się głównie na negatywnym wpływie religii, jej udziale w patologicznych mechanizmach pacjenta; minimalizowano wpływ religii na radzenie sobie ze stresem itp. (znaczny udział psychoanalizy w negatywnym nastawieniu do religii w praktyce klinicznej).

Obecnie dąży się do „integracji” religii i psychologii – od lat 90. ubiegłego wieku nastąpił  5-krotny przyrost badań i artykułów na tematy związane z wpływem religii na radzenie sobie, zdrowie itp. Wynika to ze zmiany standardów dotyczących pracy psychologa (rozszerzenie Kodeksu Etycznego Psychologów przez APA). Dzieje się tak przez:

1) badania nad wpływem przekonań religijnych pacjenta na proces leczenia (lata 80. i 90.) – wyniki: włączenie przekonań religijnych pacjenta w proces psychoterapii przynosi pozytywne efekty w leczeniu zaburzeń lękowych, depresji i uzależnień

2) nowa wersja DSM-IV

3) pojawienie się podejścia salutogenetycznego w psychologii

4) pojawienie się postulatów, by klinicyści dysponowali wiedzą z zakresu religioznawstwa

5) względnienie przekonań religijnych w wywiadzie z klientem/pacjentem (de Barbaro, Sperry);

– wg statystyk prawie 2/3 osób odwołuje się do języka religijnego jako środka wyrażania i opisu przeżywanych trudności w trakcie psychoterapii;

– pacjenci sami oczekują, że w przebiegu terapii (zwłaszcza małżeńskiej lub rodzinnej) aspekty religijne zostaną uwzględnione (Worthington, Sandage, 2002);

– osoby religijne często preferują psychoterapię, która w jakiś sposób będzie uwzględniała tą sferę ich życia;

– religijnie zaangażowani pacjenci postrzegają terapeutów w bardziej optymistyczny sposób, jeśli integrują w ramach swojej pracy religię i duchowość (Keating Fretz, 1990; McCullough, Worthington, 1995)

Nowe standardy APA regulują kwestie relacji terapeuta a pacjent religijny – przynajmniej teoretycznie – gdyż badania pokazują, że psychologowie są pozytywnie nastawieni do duchowości, co nie przekłada się na ich odbiór religii, do której mają często stosunek negatywny. „Psychoterapeuci często w przypadku „pacjentów religijnych” mylą neutralność terapeutyczną z izolacją materiału religijnego.”

 

Perspektywa psychoterapeuty

Wskazuje się na 4 możliwości osobistego zaangażowania w kwestie religijne lub duchowe pacjenta:

a) zebranie informacji nt. historii religijnej pacjenta;

b) uczestnictwo terapeuty w religijnych bądź duchowych praktykach pacjenta;

c) zalecenie pacjentowi przez terapeutę uczestnictwa w praktykach religijnych ze względu na spodziewaną poprawę zdrowia i osiągnięcie życiowej satysfakcji;

d) związana z przeciwną postawą terapeuty, odradzanie pacjentowi angażowania się w jakiekolwiek formy działalności religijnej czy duchowej dla jego własnego dobra.

Rodzi to problemy natury etycznej m.in. pytanie o neutralność terapeuty, czy na ile terapeuta może ingerować ustalając cele psychoterapii z pacjentem (trudno spełnić kryterium informowania, a nie zalecania w praktyce klinicznej). Wskazuje się na konieczność wypracowania właściwego modelu superwizji dla terapeutów pracujących z pacjentami religijnymi.

Neutralność psychoterapeuty

Neutralność to postawa obiektywnego obserwatora, bazującego głównie na swojej wiedzy teoretycznej

1) brak udzielania jakichkolwiek rad,

2) neutralność co do wypowiedzi i zachowań pacjenta/klienta

A co na to badania?

1) wielu terapeutów odwoływanie się jedynie do nauki, uważa za ograniczające w pracy z pacjentem  (75% terapeutów z doktoratem z psychologii klinicznej nie zgadzało się ze stwierdzeniem, że „nauka jest jedynym źródłem prawdy o świecie” – por. Eckhardt, Kassinove, Edwards, 1992)

2) 2 pozaprofesjonalne źródła, do których psychoterapeuci najczęściej się odwołują w poszukiwaniu kryteriów oceny tego, co obserwują w trakcie psychoterapii  (Bilgrave, Deluty, 2002):

a) religia

b) przekonania polityczne

Co robić w praktyce?

1) przyjmowanie postawy agnostycyzmu

lub

2) ‘robocze’ przyjęcie światopoglądu pacjenta w celu lepszego zrozumienia (de Barbaro, 2003).