Mindfulness

Zasadniczo do połowy XX wieku nauka nie dysponowała odpowiednimi narzędziami, które potrafiłyby rzetelnie i wiarygodnie ocenić efektywność różnych technik medytacyjnych ani też nie posiadała odpowiednich konceptualizacji, które byłyby podatne na empiryczną operacjonalizację i naukową weryfikację (Didonna, 2009; Slagter, Davidson, Lutz, 2011). Dopiero ostatnie lata pokazały, że dysponujemy odpowiednimi narzędziami badawczymi oraz pojawiają się coraz bardziej wartościowe modele dotyczące wyjaśniania zjawisk medytacji w kategoriach podatnych na operacjonalizację (klinicznie standaryzowane techniki medytacji, opracowanie i empiryczne sprawdzenie kwestionariuszy do pomiaru różnych aspektów medytacji, neurologicznie opracowywana teoria neuroplastyczności mózgu dotycząca zmian aktywności i struktury mózgu na skutek uprawiania medytacji). Ta dziedzina wiedzy zdaje się charakteryzować już pewną dojrzałością metodologiczną, co pozwala z optymizmem patrzeć na przyszłość badań dotyczących medytacji.

Z przeprowadzonych badań dotyczących mindfulness wynika, że praktykowanie uważności wszechstronnie  pomaga człowiekowi (medycyna, psychoterapia, psychologia, neurologia). Z powodzeniem stosuje się ją zarówno w populacjach klinicznych (choroby systemu sercowo-naczyniowego, metabolicznego, rak, HIV, chroniczny ból, depresja, zaburzenia lękowe, obsesyjno-kompulsyjne, bordeline, zaburzenia związane z odżywianiem, uzależnienia, PTSD, psychoza), jak i pozaklinicznych (osoby zdrowe, opieka ambulatoryjna) w postaci różnych metod terapii, które wykorzystują formalny trening uważności jako podstawową metodę leczenia (Terapia Poznawcza Uważności – MBCT i Uważnościowa Redukcja Lęku –  MBSR), używają elementy uważności (Terapia Zaangażowania i Akceptacji – ACT, Dialektyczna Terapia Behawioralna –  DBT, Uważnościowa Prewencja Nawrotów –  MBRP) oraz implementują różne aspekty medytacji dostosowując je do terapii specyficznych zaburzeń osobowości oraz chorób psychicznych.

Badania prowadzone w oparciu o kliniczne populacje ujawniają, że terapie uważności (MBSR, MBCT i ich warianty) w istotnym stopniu zmniejszają ból, osłabiają symptomy chorobowe  oraz poprawiają ogólne zdrowie fizyczne. Badania laboratoryjne potwierdzają te wyniki i ujawniają, że mindfulness wiąże się z istotnym zmniejszeniem się poziomu wrażliwości na bolesne bodźce. Badania dotyczące nieklinicznych populacji dowodzą, że terapie oparte o mindfulness prowadzą do istotnego wzrostu poziomu melatonin (wskaźnik odporności immunologicznej). W przypadku zarówno klinicznych, jak i zdrowych populacji medytacja mindfulness zdaje się też wiązać ze zmniejszaniem się nasilenie poziomu skarg związanych ze zdrowiem somatycznym i poprawą różnych fizjologicznych markerów zdrowia (powiększanie się wydolności sercowej, zmniejszone ciśnienie krwi, zmniejszaniem się częstotliwości oddechowej).

Stworzono wartościowe narzędzia badawcze, które pozwalają trafnie i rzetelnie ocenić specyfikę, strukturę i efektywność różnych technik medytacji zarówno początkujących adeptów medytacji, jak i zaawansowanych w tej sztuce (Frajburski Inwentarz Uważności – FMI, Inwentarz do Pomiaru Umiejętności Uważności – KIMS, Kwestionariusz Uważności –  MQ, Uważnościowa Skala Świadomości Koncentracji – MAAS, Pięciowymiarowy Kwestionariusz Uważności – FFMQ, Poznawcza i Emocjonalna Skala Uważności –  CAMS). Narzędzia te zostały przetłumaczone na różne języki i sprawdzone pod kątem psychometrycznym (również w Polsce –  badania własne niepublikowane dotyczące FFMQ, FMI i MAAS).