Zaburzenia afektywne

Standardowe odpowiedzi na psychologiczny stres i niepewność często zabarwione są przez ruminacje, martwienie się, antycypowanie lęku lub ciągłe rozważania.  Te mentalne przyzwyczajenia stymulują powstawanie reakcji lękowych w ciele, które na zasadzie sprzężenia zwrotnego (biofeedback) powodują dalszą intensyfikację procesów lękowych przyczyniających się do cyklicznego doświadczania nieprzyjemnych emocji. Z tego ciągu automatycznych reakcji można wyzwolić przez unikanie (wyparcie) albo regulację emocji poprzez używanie pewnych substancji (papierosy, alkohol, narkotyki, jedzenie), które jednak są efektywne temporalnie. Można też stosować inne mechanizmy nieucieczkowe, które w bliskiej perspektywie czasowej są mało skuteczne, ale skutkują na sposób trwały.

Podstawowy mechanizm powstawania zaburzeń lękowych polega na nieskutecznym – bo to nie jest możliwe – unikaniu za wszelką cenę wewnętrznego doświadczania lęku. W związku z tym konceptualizacja leczenia tych zaburzeń nawiązuje do odmiennego procesu tj. wystawieniu na lęk (mądra i akceptująca relacja w stosunku do wszystkich pojawiających się w obszarze uwagi myśli, uczuć i sensualnych wrażeń). Zaleca się, aby taka akceptacja była stosowana nie tylko w tych momentach, kiedy człowiek jest spokojny i zadowolony, ale zwłaszcza wtedy, kiedy martwi się i czuje intensywny lęk. Zgodnie z założeniami terapii behawioralnej oraz potwierdzoną skutecznością stosowania różnych metod desensytyzacji praktykowanie mindfulness może być rozumiane jako analogiczny proces skupionej i akceptującej uwagi wobec doświadczeń strachu, lęku i paniki, która promuje psychologiczną wolność od uporczywego zalegania lęku i większej elastyczności behawioralnej.

Medytacja pomaga we wprowadzaniu pozytywnych zmian w funkcjonowanie człowieka głównie w zakresie kontroli emocji . Wiele badań pokazuje, że medytacja wzmacnia regulację emocji głównie poprzez:

1) rozpoznawanie ruminacyjnych wzorców myślenia (zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych) podczas obserwacji procesów przebiegających w progu świadomości,

2) dystansowanie się od dialogu ruminacyjnego,

3) przyzwolenie na ujawnienie się zrepresjonowanych myśli i uczuć,

4) dezidentyfikację z treściami myśli, wyobrażeń i uczuć (identyfikacja myśli, wyobrażeń i uczuć jako zmieniający się proces a nie prawda czy rzeczywistość.

Pierwszorzędny psychologiczny mechanizm działania medytacji w leczeniu zaburzeń lękowych polega na stosowaniu uważności wobec myśli, uczuć, fizycznych doznań i impulsów, które pojawiają się w wewnętrznym doświadczaniu strachu, lęku i paniki oraz wyraźnie zawężają obszar świadomości bycia tu-i-teraz (Brantley, 2003).  Tak rozumiana uważność to proces postrzegania wszystkiego, co pojawi się w obszarze uwagi bez momentalnego i habitulanie uwarunkowanego identyfikowania ich albo reagowania na nie.

Wiele wyników badań oraz meta-analiz obejmujących różne badania wskazuje na różne profity dla zdrowia wynikające z praktyki uważności. Trening uważności zmniejsza poziom stresu, poprawia samopoczucie i funkcjonowanie w różnych chorobach psychicznych i somatycznych. Efekty te wskazują zdecydowanie, że interwencje oparte na uważności mogą być obiecującą metodą leczenie zaburzeń lękowych.

Podstawy teoretyczne stojące za skutecznością medytacji w leczeniu zaburzeń lękowych są stosunkowo oczywiste: pacjenci, którzy są w stanie zidentyfikować niepokojące myśli jako tylko myśli – a nie jako „rzeczywistość” – nabierają istotnego dystansu do siebie, co pomaga im samotnie zmniejszyć niepokój i zwiększyć zdolność skutecznego radzenia sobie z „lękowo wyprodukowanymi sytuacjami”. Wgląd, że nie jest tym o czym się myśli (jestem beznadziejny, bo nie umiem radzić sobie, nawet teraz się denerwuję, zawsze będę się denerwował, zawsze byłem taki nieudany, itd.) ma potencjalnie pozytywny wpływ, bo umożliwia podmiotowi znalezienie różnych interpretacji i rozwiązań możliwych do realizacji w danej sytuacji. Ten wzrost zakresu interpretacji i rozwiązań różnych sytuacji jest związany z uczuciem kontroli, której brakuje ludziom z tendencjami lękowymi. Jednoznaczne interpretowanie myśli jako obrazu prawdziwej rzeczywistości uruchamia procesy ruminacji, które stanowią istotny rys pacjentów lękowych.