Kultywowanie czystości serca

Wyrzeczenie, oderwanie, misterium paschalne

Jak się wydaje, uważność ma swój korelat w chrześcijańskiej medytacji w koncepcji kultywowania czystości serca (prostota serca – z ang. cultivating purity of the heart) związanej bezpośrednio z praktykowaniem wyrzeczenia, nieprzywiązywaniu się do rzeczy i osób oraz tzw. oderwaniu. Cenione przez wszystkich chrześcijańskich mistyków (od Jana Kasjana do Teilharda de Chardin) kultywowanie czystości serca polega na stopniowym wyzwalaniu się z ziemskich pragnień (odrzucenia wszystkich fałszywych i przeszkadzających rzeczy tj. głównie grzechu, fizyczne wyrzeczenia, praktykowanie cnót, itd.), które w kategoriach psychologicznych oznacza oderwanie się (ang. detachment jako przeciwieństwo attachment) a w kategoriach mindfulness – wyzwolenie się z wszelkich pragnień, które przeszkadzają nam w byciu tu-i-teraz (egotyzm, przywiązanie do własnych wyobrażeń, bycie na „automatycznym pilocie” oraz charakterystyczna dla czasów współczesnych „permanentna zajętość” z ang. busyness). Tak rozumiane kultywowanie czystości serca zdaje się stanowić podstawowy element medytacji, ponieważ oczyszcza umysł z jego przypadłości (niestałość, zmienność, rozproszenia, ruminacje, itd.).

Trzeba podkreślić, że w chrześcijaństwie wyrzeczenie stanowi w pewien sposób centralny aspekt duchowości, bo zakotwiczone jest mocno w misterium paschalnym uobecnianym każdorazowo w Eucharystii, w życiu sakramentalnym (zwłaszcza w chrzcie) oraz liturgicznym (Rahner). I w tym miejscu dochodzimy do sedna nieporozumień dotyczących mindfulness i problemów z recepcją różnych technik medytacji w chrześcijaństwie. Dla chrześcijan bowiem pomijanie dzieła zbawczego zrealizowanego historycznie przez Jezusa Chrystusa i ciągle odnawianego w życiu liturgicznym stanowi zdradę czegoś najbardziej fundamentalnego (warunek sine qua non bycia chrześcijaninem). Właśnie ten istotny wymiar chrześcijaństwa stanowi o krytycznym postrzeganiu mindfulness jako doktrynalnie obcego.

Patrząc jednak całościowo, trzeba stwierdzić, że to, co stanowi centrum chrześcijaństwa, oddziela jedynie materialnie tj. przedmiotowo od jedności. Jak się wydaje, na poziomie formalnym (podmiotowo) docenianie wyrzeczenia w różnych tradycjach religijnych świadczy o dużym podobieństwie odmiennych praktyk medytacji oraz koncepcji soteriologicznych (znajduje odzwierciedlenie w chrześcijańskiej koncepcji czystości serca a w mindfulness – w doktrynie samsary i prawie karmana). Owe dostrzeżone podobieństwa, pomimo wielu odmiennych teoretycznych (doktrynalnych) uzasadnień, wskazują na występowanie wspólnych mechanizmów formalnych występujących zarówno w tradycyjnych technikach medytacyjnych wywodzących się z kręgu chrześcijaństwa, jak i z innych tradycji tj. hinduistycznych, buddyjskich, islamskich, żydowskich, itd.