Symptomatologia

CHARAKTER SCHIZOIDALNY (dziecko znienawidzone)

Etiologia: Niewłaściwa opieka rodzicielska, oschłość, brak empatii, chłód, dystans i odłączenie. Dziecko doświadcza siebie jako znienawidzone, niechciane i nic nieznaczące. Mając ograniczone zasoby w wieku niemowlęcym, jednostka może reagować tylko wycofaniem, rozdwojeniem albo wewnętrzną migracją. Zablokowanie najbardziej podstawowych ekspresji życiowych i wycofanie energii z zewnętrznej rzeczywistości, płynącej od innych i generalnie z Tycia, doprowadza do swoistego obumarcia i odłączenia.

Zespół symptomów: Chroniczny lęk, zachowania unikowe i konflikty w kontaktach społecznych, w sytuacjach wymagających zaufania i zaangażowania. Zazwyczaj istnieją przejawy autodestrukcyj­nych, szkodliwych zachowań, nienawiść czy brak akceptacji własnego self bardzo ograniczone umiejętności troszczenia się o siebie i samokojenia. Jednostka często ujawnia niezdolność do rozpo­znania własnych uczuć, a także do tworzenia trwałych społecznych i intymnych kontaktów znacz­nej mierze można ją określić jako osobę, która nie ma kontaktu ze swoim self i z innymi.

Styl poznawczy: Wyizolowanie myślenia od uczuć, często z bardzo dobrze rozwiniętym myśle­niem abstrakcyjnym. Niejednokrotnie natomiast słabo są rozwinięte konkretne operacje, pozostające w relacji do świata fizycznego. „społeczna” inteligencja często upośledzona.

Formy obrony: Projekcja, zaprzeczenie, intelektualizacja, „spirytualizacja”, wycofanie, izolowanie uczuć, rozdwojenie i stany amnezji. Jednostka może mieć bardzo słabą pamięć, szczególnie do wydarzeń międzyosobowych, konfliktowych i w odniesieniu do dzieciństwa.

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania: „Nie mam prawa, aby istnieć. Świat jest niebezpieczny. Coś musi być ze mną nie tak. Gdybym pozwolił sobie na brak kontroli, mógłbym kogoś zabić. Wszystko to rozwikłam moim intelektem. Prawdziwe odpowiedzi w tym życiu są natury duchowej i dotyczą innego świata”.

Reprezentacja self– doświadczane jest jako uszkodzone, być może źle funkcjonujące albo nawet złe. Jednostka kwestionuje swoje prawo do istnienia i angażuje się w kwestie intelektualne i duchowe, które łączy z własnym intelektem czy własną duchowością.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Inni postrzegani są jako nie akceptujący, jako zagrożenie i znacznie potężniejsi niż własne self: Jednostka jest wyjątkowo wrażliwa na oschłość, nieprzyjazność środowiska społecznego. Często projektuje wrogość na innych albo wywołuje ją poprzez identyfikację projekcyjną.

Charakterystyka emocjonalna: Osoba przeżywa chroniczny lęk, a często nawet przerażenie. Uczucia są wyizolowane i/albo stłumione. Jednostka nie wie, jak się czuje, i może się wydawać zimna, pozbawiona życia i kontaktu z sobą samą. Pod jej lękiem i przerażeniem ukrywa się prymitywna, stłumiona wściekłość.

 

OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA (dziecko porzucone – problem „oralny”)

Etiologia: Rodzice nierzetelni lub niewystarczający do zaspokojenia potrzeb dziecka, częsta sami nadmiernie potrzebujący. Dziecko porzuca swoją zależną pozycję, jeszcze zanim zostanie usatysfakcjo­nowane, pozostając w rzeczywistości chronicznie potrzebującym i zależnym. Konsekwentnie próbuje ukrywać tę zależność, która może być widoczna lub w jakiś sposób kompensowana, ale zawsze wiąże się z poczuciem nieusatysfakcjonowania własnego self

Zespół symptomów: Jednostka nie uzyskuje zaspokojenia swoich potrzeb. Niepowodzenia obej­mują niezdolność do identyfikacji swoich potrzeb, niezdolność ich wyrażania, nieakceptację faktu bycia potrzebującym, nieumiejętność zbliżenia się do innych, poproszenia o pomoc i zaspokojenia własnego self: Możliwości samokojenia i samoopieki upośledzone. Jednostka skłania się raczej do zaspakajania potrzeb innych osób, w stopniu przekraczającym jej możliwości, i do identyfikacji z ludźmi potrzebują­cymi, przy jednoczesnym ukrywaniu swojego do nich podobieństwa. Częste są choroby, depresje czy inne formy załamania, które wymuszają i usprawiedliwiają wsparcie, dopuszczając tym samym za­spokojenie self. Utrzymujące się próby kompensowania zależności, bez względu na to, jaki przynoszą one efekt.

Styl poznawczy: Skłonność do przechodzenia od myślenia nadaktywnego, euforycznego i czasami kreatywnego do otępienia, depresji i zubożenia procesów poznawczych. W okresach uniesienia może występować ograniczenie zdolności sądzenia i oceny rzeczywistości.

Formy obrony: Zaprzeczenie, projekcja, identyfikacja, inwersja, przeniesienie i zwrócenie się przeciwko sobie. Kompensacyjna troska o innych i stany uniesienia, tak samo jak załamania chorobowe i depresje, są formą obrony i wiążą się z rozszczepieniem self i reprezentacji obiektu. W przesadnej odpowiedzialności za innych i próbach zaspokojenia ich potrzeb ujawnia się wielkościowość.

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania: „Niczego nie potrzebuję; wszystko to mogę osiągnąć samodzielnie. Odnajduję się w dawaniu i kochaniu. Moje potrzeby są zbyt wielkie i mogłyby przytłoczyć innych. Gdybym wyraził swoje potrzeby, przeżyłbym rozczarowanie, opuszczenie albo odrzucenie”.

Reprezentacja self: Rozszczepienie, które uwydatnia dające, kochające, leczące, opiekuńcze i umocnione self w stanach kompensacyjnych, a zranione, wyczerpane, słabe, uszkodzone i bezsilne self w stanach załamania.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Rozszczepienie z innymi postrzeganymi jako osoby dysponujące znacznie większymi zasobami, które mogłyby dostarczyć potrzebnych wartości i dóbr, albo jako słabe, niezdolne do zatroszczenia się o samych siebie i wymagające zaspokojenia. Jednostki takie wykazują tendencję do tworzenia relacji na zasadach zależności albo współzależności. W sytua­cjach, gdy ich zależność jest widoczna, inni mają poczucie, że nigdy nie będą zdolni zrobić dla nich wystarczająco dużo – osoba taka naprawdę nie potrafi być usatysfakcjonowana.

Charakterystyka emocjonalna: Jednostki takie są podatne na wzorce cyklotymiczne, na euforię, uniesienia i manię przeplatające się z załamaniem fizycznym i depresją. Pozbawione są kontaktu z impulsami agresji i wrogości, ale łatwo popadają w irytację. Często ujawniają lęk przed samotnością, lęk przed porzuceniem i zazdrość.

 

OSOBOWOŚĆ BORDELINE (dziecko zawłaszczone – charakter symbiotyczny)

Etiologia: Rodzice blokują samopodmiotowość, zdolność do podejmowania ryzyka i samokontroli poprzez swoje reakcje lękowe, wycofanie, groźby i karanie tych zachowań, które służą stworzeniu dystansu, zdefiniowaniu różnic, demonstrowaniu agresji i wypracowaniu samodzielnie określonej tożsamości. Jednocześnie nadmierne znaczenie przypisuje się fuzji, empatii, identyfikacji i zależności od rodziców. To prowadzi do wyłonienia się zaadoptowanego, akomodacyjnego, determinowanego przez innych self powstającego w wyniku nadmiernego stosowania inkorporatywnej introjekcji i bezkrytycznej identyfikacji. Formowanie się tożsamości polegająca na bardziej dojrzałym procesie zmiany poprzez asymilację i akomodację znajduje znikome zastosowanie.

Zespół symptomów: Niedorozwój w zakresie stabilnego poczucia tożsamości, koncepcji własne­go self i zachowań określających niepowtarzalne self: Tożsamość odnajdywana w relacjach z bliskimi osobami, z którymi jednostka zlewa się w swym doświadczeniu. Taki brak jasno zdefiniowanych granic może prowadzić do zamieszania w kwestii odpowiedzialności, do wyjątkowej wrażliwości na inwazję uczuć i myśli narzucanych przez znaczące osoby i, w przypadku funkcjonowania na poziomie borderline, do faktycznych stanów fuzji. Skłonność do bycia zdominowanym przez innych ludzi może wzbudzać lęk przed utratą autonomii i całkowitym rozpłynięciem się własnej osobowości, co objawia się utrzymywaniem sztywnego dystansu. Te z kolei manewry rodzą strach przed odrzuceniem i pozba­wiającą tożsamości izolacją. Wiele innych symptomów służy do zabezpieczania oryginalnych relacji fuzji albo do wyrażania przeciwko nim sprzeciwu, czy też, najczęściej, do jednego i drugiego. Nie­rzadkim zjawiskiem są funkcje obronne pojawiające się jako zabezpieczenie przed urazami rodzinnymi ciągnącymi się od wielu pokoleń. Często występuje poczucie winy z powodu separacji i przeżycia oraz tłumiona agresja.

Styl poznawczy: Zatarcie się granic sprzyja słabej orientacji w rzeczywistości przy rozpoznawaniu tego, kto za co jest odpowiedzialny. W przypadku słabo funkcjonujących jednostek (np. borderline) prowadzi to do nadmiernego przerzucania odpowiedzialności i winy na czynniki zewnętrzne. Na wyższym poziomie funkcjonowania jednostkowego powoduje to nadmierną odpowiedzialność za innych, rodzącą poznawcze błędy separacji i poczucie winy z powodu przetrwania. Tego typu jednostki często mają trudność z rozpoznaniem własnych upodobań i niechęci, przekonań, opinii itp. Z wyjątkiem najniższego poziomu rozwoju strukturalnego, agresja jest wypierana i projektowana, co uniemożliwia jej wykorzystanie.

Formy obrony: Fuzja, wyparcie, projekcja, identyfikacja, wywieranie presji, manipulacja, poszu­kiwanie przyczyn zewnętrznych, poczucie całkowitej odpowiedzialności (wyraz wielkościowości), zwrócenie się przeciwko własnemu self; identyfikacja projekcyjna, rozszczepienie.

Decyzja skryptowa i patogeniczne przekonania: „Jestem niczym bez ciebie. Kontrolujesz mnie albo całkowicie się w tobie rozpływam. Zawdzięczam ci siebie samego. Jestem odpowiedzialny za ciebie i/albo ty jesteś odpowiedzialny za mnie. Nie mogę być szczęśliwy, jeśli ty nie będziesz szczęśliwy. Nie mogę tolerować różnic pomiędzy nami. Nie mogę też tolerować zbytniej bliskości. Moje szczęście, sukces, przeżycie będzie cię ranić albo zostanie osiągnięte twoim kosztem. Twoje oddzielenie się, sukces albo szczęście, które mnie nie obejmuje, będzie mnie ranić albo zostanie osiągnięte moim kosztem. Nie potrafię przeżyć bez ciebie”.

Reprezentacja self: Zależna od związków z innymi, ale jednocześnie niejasna, wyposażona w różnym stopniu w rozmyte, pozbawione granic cechy. Oparta w nadmiernym stopniu na inkorpora­tywnej introjekcji i identyfikacji. Niezależne, asertywne self jest wyparte i rozszczepione.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Inni postrzegani jako obiekty wyjątkowo ważne przy jednoczesnym zatarciu różnic pomiędzy nimi a self: Czysto doświadczani jako zawłaszczający albo porzucający (rozszczepienie). Szczególnie na niższym poziomie rozwoju strukturalnego jednostki  takie są odbierane przez innych jako posługujące się presją i manipulacją.

Charakterystyka uczuciowa: Na niższym poziomie rozwoju strukturalnego niestabilność uczu­ciowa przejawia się w uczuciach paniki i wściekłości z powoda porzucenia dalbo rozpływania się własnej osobowości. Na poziomie wyższym powszechnie występuje poczucie winy skojarzone z nad­mierną odpowiedzialnością za innych. Lęk może być wywoływany przez wszystko, co prowadzi do separacji (np. różnica opinii, sukces, wolność od symptomów itd.).

Owocna terapia charakteru symbiotycznego polega na przerwaniu ogranicza­jących więzów, uzależniających jednostkę i jej poczucie tożsamości od innych. Można również wykorzystywać towarzyszące jej poczucie agresji i wrogości w formie przeniesienia, jak i w przypadku lepiej funkcjonujących jednostek zachęcać do wyrażania tych uczuć i przepracowywać stosowane dla ich wyparcia mechanizmy samozaprzeczenia. Skuteczna terapia będzie polegać także na pod­ważeniu mechanizmów wyparcia stosowanych w odniesieniu do wszystkiego, co wypracowano na podstawie rzeczywistego, autonomicznego poczucia self. W końcu, w takim zakresie, w jakim prawdziwe self musi wciąż odnaleźć sobie właściwą ekspresję i uzyskać odpowiednie wsparcie, musi też nastąpić odpowied­ni proces budowania, i w takim stopniu, w jakim nie nastąpiła jeszcze niezbędna internalizacja związanych z tym umiejętności, takich jak samokojenie, ustanawia­nie odpowiedzialnych granic itp., konieczne jest jej zainicjowanie i wsparcie. Generalnie na niższym poziomie rozwoju ego potrzebny będzie dłuższy proces terapii skoncentrowanej na rozwoju self, Na wyższym poziomie rozwoju będą istnieć rozleglejsze obszary prawdziwego self wymagające faktycznego przyswo­jenia i proporcjonalnie większa część zadań terapeutycznych będzie skoncentro­wana na osiągnięciu tu rzeczywistej podmiotowości, na wyzwoleniu tego, co nieświadome, odrzuceniu patogenicznych przekonań, związanych z przyjęciem nadmiernych zobowiązań i odpowiedzialności za innych, i wreszcie, na podwa­żeniu neurotycznych kompromisów, które jednocześnie pozwalają na wyrażanie i wyrzekanie się prawdziwego self.

 

CHARAKTER NARCYSTYCZY (dziecko wykorzystane)

Etiologia: Rodzice narcystycznie katektują dziecko, nie dopuszczając jednocześnie do uprawnionej dziecięcej kateksji rodziców. Dziecko jest używane do odzwierciedlania, zwiększania własnej radości, spełniania ambicji i ideałów rodziców. Jego rzeczywista ludzka wielkość i wrażliwość nie znajduje wsparcia. Rodzice chcą raczej, aby dziecko było czymś więcej niż jest, i idealizują je, albo czymś mniej, i wówczas je upokarzają, albo jedno i drugie. To powoduje głębokie zranienie w do­świadczeniu prawdziwego self i będące tego następstwem zaburzenie w poczuciu własnej wartości. Naturalny system sprzężenia zwrotnego i korekcji, oddziaływujący na zachowanie równowagi pomię­dzy ambicjami, ideałami i możliwościami, nie może osiągnąć pełnej dojrzałości. W ten sposób ambicje ideały pozostają wielkościowe, jednocześnie korekcyjne negatywne sprzężenie zwrotne dotyczące faktycznych możliwości musi zostać w sposób zdecydowany wyparte.

Zespół symptomów: Jednostka podsyca wielkościowe fałszywe self charakteryzujące się omni­potencją, dumą, koncentracją na sobie, roszczeniowością, perfekcjonizmem i nadmiernym uzależnie­niem poczucia własnej wartości od osiągnięć oraz manipulacją, obiektywizacją i dewaluacją innych. Z chwilą gdy to kompensacyjne fałszywe self załamuje się, jednostka ujawnia wielką wrażliwość na zawstydzenie i upokorzenie, uczucie bezwartościowości, trudność w podjęciu działania i zahamowania w pracy. Tej zdominowanej przez niskie poczucie własnej wartości depresji towarzyszą dodatkowo: hipochondria, choroba psychosomatyczna, lęk i samotność. Jeszcze głębszy kryzys prawdziwego self obejmuje: głęboko przeżywane osłabienie i fragmentację sejf poczucie pustki, próżni i panikę w obliczu rzeczywistości zablokowanego rozwoju; długo tłumione rzeczywiste uczucia związane z oryginalnym narcystycznym zranieniem.

Styl poznawczy i formy obrony: W wielkościowym stanie fałszywego self jednostka narcystycz­na demonstruje poznawcze błędy, które utrzymują wielkościowość: przerzucanie odpowiedzialności na zewnątrz (oskarżanie innych), zaprzeczanie swojemu negatywnemu wkładowi, nieprzyjmowanie do wiadomości swoich negatywnych cech, dewaluowanie pozytywnego wkładu ze strony innych, nierealistyczna identyfikacja z idealizowanymi osobami itp. W stanie symptomatycznego, załamanego self pojawia się zaabsorbowanie symptomami, uporczywe, obronne rozważanie kwestii związanych z własną wartością, symptomy fizyczne, przekładanie zajęć na później i koncentracja na innych Sprawach, które pozwalają na niedopuszczenie do głosu żądań i uczuć leżącego głębiej prawdziwego cel/. Rozszczepienie pozwala na utrzymywanie tych dwóch stanów w separacji, nie zintegrowanych. Odczuwając swoje prawdziwe self; jednostka narcystyczna zawsze doświadcza przynajmniej częścio­wej dezorganizacji, wrażliwości oraz nieprzyjemnych, ale żywych emocji. W takich momentach może ona mieć poczucie, że traci głowę, ale jeśli podejść do tego właściwie, to właśnie wtedy zaczyna odnajdywać samą siebie.

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania: „Muszę być omnipotentny, doskonały, wyjąt­kowy. Muszę wiedzieć wszystko bez uczenia się, osiągać wszystko bez pracy, być potężny i powszech­nie podziwiany. Nie powinienem popełniać błędów, w przeciwnym wypadku będę bez wartości, będę niczym, bez gustu. Muszę być dobry albo jestem niczym. Jeśli będę wrażliwy, będę wykorzystany, upokorzony albo zawstydzony. Nie mogę dopuścić do tego, aby ktokolwiek dla mnie znaczył zbyt dużo. Wszystko, co posiadam, łącznie z przyjaciółmi i rodziną, musi odzwierciedlać i potwierdzać mają perfekcję i wyjątkowość. Nigdy nie będę ponownie upokorzony. Inni mnie przewyższają. Inni są niczym wobec mnie”.

Reprezentacja self: Rozszczepienie między wielkościowością a bezwartościowością, tak jak powyżej.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Reprezentacje obiektu najlepiej zrozumieć, posłu­gując się zaproponowaną przez Kohuta koncepcją czterech podstawowych postaci przeniesień nar­cystycznych: 1) fuzja – gdy jednostka osiąga poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości poprzez fuzję. W tym przypadku posługuje się ona swobodnie innymi, bez rozpoznania faktycznych granic pomiędzy nimi a własnym  self; 2) bliźniactwo- gdy jednostka osiąga zwiększone poczucie tożsamo­ści i wartości własnej, zakładając przesadzone podobieństwo pomiędzy sobą a innymi; 3) odzwiercied­lenie – gdy jednostka odnosi się da innej osoby, uznając jedynie jej funkcję w podnoszeniu własnej wartości, jako rozpoznającego, rozumiejącego i nagradzającego „obiektu częściowego”; 4) idealizacja—gdy inni zwiększają spójność self jednostki i jej wartość, będąc doskonałymi w jednej albo wielu dziedzinach i stając się przedmiotem współzawodnictwa. Idealizacja mole również służyć jako podstawa do tworzenia obrazu doskonałego obiektu fuzji, bliźniactwa czy odzwierciedlania. Inni najczęściej czują się wykorzystywani przez jednostki narcystyczne, ale jeżeli są one efektywne w swoim fałszywym self; przyciągają innych swoją charyzmą i talentami. Istotą pożądanego procesu dojrzewania relacji narcystycznych jest posłużenie się innymi do odkrycia swojego prawdziwego self; a nie dla powiększenia self fałszywego.

Charakterystyka uczuciowa: Narcyzm jest regularnie zauważany ze względu na sztuczność jego uczuć, niezdolność do okazywania uczuć innym i nadzwyczajną łatwość reagowania urażoną dumą. Na niskim poziomie rozwoju ego powszechnie pojawia się acting-out i zaburzenia w kontrolowaniu impulsów. Na poziomie wyższym występuje znaczna nietolerancja dla większości uczuć, chociaż wysoki poziom uczuciowej reaktywności jest trzymany pod kontrolą. Często występuje także przeży­wanie w ukryciu wstydu i upokorzeń.

 

CHARAKTER MASOCHISTYCZNY (dziecko pokonane)

Etiologia: Zorientowani na kontrolę i dominację rodzice naruszają i przekraczają stosowne granice osobowości. Takie doświadczenia bycia zdominowanym, które często dotyczą przyjmowania i wydalania przez dziecko pożywienia, zostają ostatecznie ukoronowane przez jego samodzielne zdławienie swoich agresywnych, wrogich i odwetowych impulsów. Dla utrzymania kontaktu i uzy­skania niezbędnego wsparcia jednostka zazwyczaj rozwija konformistyczną i służebną osobowość, która jednak często może zawierać elementy pasywnej agresywności, pozostające poza kontrolą świadomości.

Zespół symptomów: Nie kończące się cierpienie, samotorturowanie się, samodeprecjacja i samo­niszczące zachowania, często sprawiające wrażenie „zapotrzebowania na cierpienie”. Często wystę­puje chroniczna, obezwładniająca depresja, która uzyskała miano masochistycznego grzęzawiska. Zduszeniu samoekspresji towarzyszy poczucie beznadziejności, brak zaufania i pasywno-agresywne zachowania. Podczas terapii opór pasywnej natury i negatywne reakcje terapeutyczne są częściej spotykane i oczywistsze niż przy innych strukturach charakteru. Resztki istotnej życiowej energii osoby masochistycznej wydają się istnieć tylko w jej żalu, ściśle jednocześnie krępowanym. Częste są również wszelkiego rodzaju trudności w kontaktach interpersonalnych wymieniane w innych punktach tego podsumowania.

Styl poznawczy: Poznanie wolne, ociężale, pozbawione wyobraźni. Chroniczna, lekka depresja zniekształca ostrość funkcji poznawczych. Oczekiwanie najgorszego i brak wiary w pozytywne wydarzenia w życiu.

Formy obrony: Wyparcie, projekcja, zaprzeczanie, szczególnie agresji i wrogości, identyfikacja z agresorem, odpowiednie kształtowanie reakcji i chroniczne powstrzymywanie, często widoczne w muskulaturze, nie akceptowanych i wzbudzających nieufność impulsów.

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania: „Poddaję się. Będę dobry. Nigdy nie uznam mojej przegranej. Jeszcze ci pokażę. Mogę cię ukarać poprzez wycofanie się. Niezaspokojenie zrani cię bardziej niż mnie”.       Reprezentacje self jednostka doświadcza siebie jako zobligowaną do służenia innym i jako starającą się żyć zgodnie z tym zobowiązaniem. Masochistyczny klient zazwyczaj ma świadomość swojego braku spontaniczności, trudności z wyzwoleniem agresywnych ruchów i swojego względnie jałowego, nieciekawego stylu życia. Życzyłby sobie więcej przygód, wyzwolenia itp., ale nie kieruje swojej energii na osiągnięcie tych celów albo przekonuje, że po prostu nie wie, jak to zrobić. Często natomiast postrzega swoją zdolność do wytrzymywania bólu i braku zaspokojenia jako cechę godną podziwu.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Osoba masochistyczna szuka kontaktu z innymi poprzez usługiwanie im i wyrażanie swoich skarg. Służba ta jest jednak zatruta cierpiętnictwem, brakiem radości, wywoływaniem poczucia winy i uskarżaniem się, które, co prawda, przyciąga uwagę i prowokuje porady, ale nigdy się nie kończy. „Dlaczego ty nie… no tak, ale…” to typowa masochi­styczna gra. Poprzez te działania i inne pasywno-agresywne manewry masochista prowokuje do reakcji odwetowych, w odpowiedzi na które ma wyjątkową okazję przynajmniej częściowo wyzwolić swój zdławiony żal. W szczególności może być on postrzegany jako osoba, która pozbawia się satysfakcji w celu ukarania innych poprzez pozbawienie ich satysfakcji. Z chwilą jednak, gdy masochista posłuży się tą formą deprywacji (to jest pozbawieniem zaspokojenia), okazuje się lepszy w jej tolerowaniu niż większość ludzi i nie karze siebie w takim samym stopniu jak innych. Wewnątrzpsychicznie inni postrzegani są jako osoby, którym należy służyć kosztem siebie samego. Nieświadomie inni są obiektem znacznej tłumionej wrogości, która może byk wyrażamw sposób pasywny, chyba że znajdzie się dla niej wyjątkowe usprawiedliwienie.

Charakterystyka uczuciowa: Zahamowane, tłumione i depresyjnie zabarwione uczucia. Częste poczucie winy z powodu niewywiązania się ze zobowiązań. Jednostka jest pozbawiona kotu swoimi uczuciami wrogości i agresji, ale inni mogą je dostrzegać bardzo wyraźnie. Osoba t»9I = styczna często czuje, że jest ofiarą innych i samego życia i czuje, że się poświęca.­

 

CHARAKTER EDYPALNY (rozszczepienie impulsów popędowych i miłości)

Ogólna etiologia: Opiekunowie wykorzystują albo reagują negatywnie na naturalna dziecięcą seksualność i dążenia rywalizacyjne. Taka dwubiegunowa odpowiedź pojawia się często równolegle, gdy jedno z rodziców jest uwodzące i wykorzystujące, a drugie grożące, zimne albo bezpośrednio karzące. Zdarza się, że ambiwalentną postawę względem seksualności i/albo rywalizacji prezentuje ten sarn rodzic. Taki proces warunkowania prowadzi do powstania wielu strategii emocjonalnych, behewioralnych i poznawczych, których celem jest stłumienie instynktownych reakcji albo utrzymanie ich poza świadomością. Stłumienie i wyparcie tych popędów powoduje z kolei niemożność ich zaspokojenia i brak optymalnej frustracji, przez co nie mogą one dojrzeć i zostać odpowiednio wbudowane w dorosłą osobowość. Chociaż istnieje nieskończona kombinacja tej triadycznej konste­lacji czynników problemowych, można wyróżnić dwie podstawowe kategorie: l) zespół symptomów i konstelacja osobowościowa będąca zasadniczo wynikiem wykorzystania seksualności i skłonności rywalizacyjnych (np.: charakter histrioniczny i falliczne-narcystyczny) i 2) zespól symptomów i kon­stelacja osobowościowa będąca w relatywnie większym stopniu konsekwencją powstrzymywania oddzielnie. Poniżej przedstawiam podsumowanie struktury histrionicznej oraz struktury obsesyjno-kom­pulsywnej.

 

PRZYPADEK HISTRIONICZNY (dziecko uwiedzione)

Etiologia: Przynajmniej jedno z rodziców wykorzystuje naturalną seksualność dziecka i używa je jako obiektu seksualnego. Drugie z rodziców jest często zimne, oddalone czy bezpośrednio karzące, szczególnie wobec seksualności albo współzawodnictwa, albo też postrzegane jest jako taki bez względu na winę dziecka czy powiązane z tym projekcje.

Zespół symptomów: Nadmierna emocjonalna pobudliwość, ekshibicjonistyczne i dramatyzujące zachowania, seksualizacja relacji z jednoczesnym zaprzeczaniem seksualności, płytkie doświadczenia emocjonalne, globalne i nieprecyzyjne procesy myślowe, nadmierna uwaga kierowana ku przeciwnej płci, reakcje konwersyjne, epizody dysocjacji, znaczna podatność na reagowanie acting-out, łatwość rozpraszania się połączona z trudnością utrzymywania uwagi, zaburzenia seksualne, takie jak trudność uzyskania pobudzenia, syndrom preorgazmiczny, opóźniona czy niedojrzała ejakulacja, nie satysfak­cjonujący (powierzchowny) orgazm itp.

Styl poznawczy: Uogólniające, nieciągłe, nieprecyzyjne i emocjonalnie zdominowane procesy myślowe, służące da utrzymywania „niebezpiecznych” uczuć i myśli poza świadomością. W myśleniu zazwyczaj dominują obrazy i ogólne wrażenia, co prowadzi do wydawania pośpiesznych i płytkich sądów na temat wydarzeń, idei i uczuć oraz braku faktycznych detali i rozróżnień bazujących na rzeczywistości,

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania: „Seks jest zły. Współzawodnictwo i rywaliza­cja są złe. Moja wartość zależy od mojej seksualności i atrakcyjności. Wszelka gratyfikacja pochodzi od opozycyjnej płci. Nie mogę kochać, być seksualny i rywalizować. Muszę być bardziej atrakcyjny. Jeśli będę w pełni kochać, l) będę wykorzystany albo odrzucony, 2) zranię moich rodziców, 3) zostanę zawstydzony”.

Formy obrony: Zaprzeczenie, represja, acting-out, konwersja, dysocjacja, przerzucanie od­powiedzialności na czynniki zewnętrzne, impresjonistyczne i uogólnione myślenie.

Reprezentacja self: nieprecyzyjna i płynna, z koncepcją self opierającą się w większym stopniu na czynnikach powierzchownych, społecznej akceptacji i bezpośrednich doświadczeniach, a nie na rzeczywistych umiejętnościach i bardziej stabilnych podstawach.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Relacje często seksualizowane, impulsywne, charakteryzujące się sztucznymi zachowaniami, „odgrywaniem roli”. Przedstawicielom płci przeciw­nej świadomie przypisuje się nadzwyczajne znaczenie, natomiast nieświadomie stają się oni obiektem znacznej wrogości, która jest regularnie wymiana po znalezieniu dla niej jakichś stereotypowych uzasadnień. Typowe jest takie nieświadome współzawodnictwo zasobami tej samej płci. W relacjach często występuje pewien rodzaj powtarzającej się gry, w której pojawiają się role poświęcających się i opiekuńczych rodziców i bezradnych dzieci.

Charakterystyka uczuciowa: Płytkie, pozorowane uczucia, które są nadmiernie dramatyzowa­ne. Wysoki poziom pobudzenia seksualnego przy jednoczesnym braku głębokich i dojrzałych uczuć seksualnych. Jednostka może być z łatwością przytłoczona stanami emocjonalnymi, w których myśli są zablokowane albo w dużym stopniu kontrolowane przez powierzchowne i emocjonalne doświad­czenia. Występuje tendencja do reagowania typu acting-out w odpowiedzi na uczucia, Wrogie i rywalizacyjne uczucia są nieświadome, ale znajdują swój wyraz w powtarzających się, mających charakter gry, relacjach.

 

PRZYPADEK OBSESYJNO-KOMPULSYWNY (dziecko zdyscyplinowane)

Etiologia: Dokładna, sztywna, uporczywa i trzymająca się ścisłych zasad opieka rodzicielska, szczególnie w zakresie treningu socjalizującego, w kontrolowaniu impulsów i tamowaniu ekspresji seksualnej, rywalizacyjnej i agresywnej. W kontroli tej nie występuje jednak charakterystyczne dla masochizmu przekraczanie granic i ingerencja w naturalne reakcje organiczne oraz miażdżenie woli. Jest raczej tak, że poprzez kary, wzmacnianie pożądanych zachowań i przykłady dziecko zostaje zachęcone do posłużenia się siłą swojej woli, by powstrzymać wszystkie aspekty swoich animalnych impulsów, spontanicznych zachowań, rywalizacyjnej natury, delikatnych uczuć itd. Gdy osoba osiąg­nie ten stan przesadnej autodominacji i rezerwy, ujawnia rodzaj sztywnych, osądzających i wymuszo­nych zachowań, które uważa się za charakterystyczne dla tego typu osobowości. Obsesje i kompulsje służą do utrzymywania tej emocjonalnie powściągliwej kondycji poprzez odpieranie wszelkich uczuć i popędów.

Zespół symptomów: Zdominowanie przez wymuszoną, nieodpartą presję, aby robić rzeczy poprawne, konieczne i słuszne. Taka stała i zobowiązująca nadrzędność obiektywnej konieczności i wyższego autorytetu rodzi w życiu nie kończące się wysiłki, aby osiągnąć usankcjonowane cele. Spontaniczna ekspresja, osobiste wybory i jakiekolwiek autentyczne uczucia są trudne do osiągnięcia. Charakterystyczne są: sztywność ujawniająca się w postawie ciała, skłonność do wydawania moral­nych i innych sądów, rutyna w działaniu. Zamknięta w sztywnych zasadach osobowość nie czuje się dobrze z wolnością i pozbawiona takich odniesień reaguje lękiem i szybko zapełnia to miejsce inną narzucającą się ideą, która staje się przedmiotem jej ustawicznych rozważań i zmartwień. Często pojawia się perfekcjonizm i skłonność do odkładania działań, wiążąca się z obawą, by nie wykonać czegoś źle. Podobnie jest z trudnością w podejmowaniu decyzji, odzwierciedlającą lęk przed samo­dzielnie inicjowaną ekspresją, która mogłaby okazać się zła. Zachowaniu społeczne mogą być pedan­tyczne, pozbawione emocjonalności i sztywne, z naciskiem położonym na wypełnianie poprawnych zadań przypisanych danej roli społecznej. Często występują depresje i natrętne myśli, szczególnie wrogiej i sadystyczne-seksualnej natury, połączone z kłopotliwymi obsesyjnymi myślami i kompul­sywnymi zachowaniami, które na takim poziomie symptomów odbierane są jako obce i przejmujące kontrolę nad osobą.

Styl poznawczy: Intensywnej, wyostrzonej i zogniskowanej na detalach uwadze towarzyszy tendencja do niezauważania istotnych cech rzeczy. Powiązane jest to z izolowaniem czysto poznaw­czego rozumienia od emocjonalnego sensu wydarzeń, idei i zachowań. Aktywność poznawcza może uporczywie przyjmować postać sztywnych wzorców, pomimo ich oczywistej absurdalności i powta­rzających się porażek. Wątpienie, niepewność i niezdecydowanie często ujawniają się nawet w pros­tych aktywnościach.

Forma obrony: Uporczywie rozważane sprawy, rytuały i życie według ścisłych zasad służy do wyeliminowania potrzeby dopuszczenia do głosu impulsów i pragnień. Wątpliwości, niezdecydowa­nie, odkładanie spraw na później, zmiany w przedmiocie uwagi i sztywność postawy również mają uniemożliwić poznawczą albo emocjonalną artykulację stłumionych treści.

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania: „Musiałem zrobić coś złego, muszę robić prawidłowe rzeczy. Nigdy już nie popełnię kolejnego błędu. Muszę się kontrolować, gdyż mogę całkowicie stracić kontrolę nad sobą”.

Reprezentacja self: Świadomie jednostka postrzega siebie sarną jako osobę świadomą, odpo­wiedzialną, ciężko pracującą, moralnie i w każdy inny sposób poprawną, uporczywie starającą się być w porządku. Uważa siebie za zobowiązaną do przestrzegania zewnętrznie ustanowionego zestawu reguł i zasad, a nie za istotę swobodną, uwzględniającą swoje przekonania i pragnienia. Nieświadomie, co obrazują decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania, ma poczucie, że zrobiła coś okropnego i że musi trzymać się pod ścisłą kontrolą, aby nie dopuścić do ponownego wykroczenia.

Reprezentacje obiektu i relacje z obiektem: Jednostka ma tendencję do postrzegania innych jako uosobienie autorytetu, wobec którego czuje się podporządkowana, albo jako obiekty podporządkowane swojemu autorytetowi. To powoduje bardzo chwiejną postawę w relacjach interpersonalnych, mają­cych często formalny charakter, z uwagą skoncentrowaną na poprawności zachowań, odpowiednich dla poszczególnych ról takich jak rodzic, małżonek, kierujący, podporządkowany itp. W relacjach z innymi często pojawiają się spięcia i konflikty, szczególnie wtedy, gdy przyporządkowane im role nie są jasno określone alba gdy nie ma co do nich zgody. Inni często uważają takie jednostki za frustrujące, ze względu na brak znaczących więzi i rzeczywistego porozumienia, sztywność wartości i zachowań, uśmiercenie uczuć i ewidentnie niepotrzebne napięcia i presję, jaką stwarzają w sobie i w innych.

Charakterystyka uczuciowa: Nadmierna kontrola prowadzi do powstania specyficznie powściąg­liwego i spowolnionego stylu reagowania, z ograniczonym dostępem do uczuć. Osoba będzie doświad­czać lęk, szczególnie w sytuacjach, gdy obrony nie okazują się wystarczająco efektywne. Głębiej skryta wrogość wyrażana jest niebezpośrednio albo w natrętnych myślach, które mogą dotyczyć przemocy lub seksualnego sadyzmu. Jednostki oddzielają idee od uczuć, tak aby kłopotliwe albo wysoce pozytywne myśli nie wywoływały typowej emocjonalnej presji. Czułe uczucia są również zablokowane i jeśli w ogóle znajdują swój wyraz, to jedynie w sposób pośredni.

W pewnym sensie osoba obsesyjno-kompulsywna musi zostać odwrażliwiona na własne uczucia, do czego niezbędny jest jej stopniowy proces odkrywania i optymalnej frustracji. Prawie wszyscy specjaliści zgadzają się co do znaczenia utrzymywania klienta „tu i teraz” w tym procesie i zachęcania go do większej koncentracji na uczuciach niż na myślach. Przy takim ujęciu terapeutyczne relacje – przeniesieniowe, przeciwprzeniesieniowe i rzeczywiste – ze względu na swoją bezpośredniość i potencjalną realność stanowią bardzo dobry obszar zain­teresowania, Najczęściej pojawiający się w takich wypadkach błąd terapeutyczny polega na przyjęciu przeintelektualizowanego, pełnego dystansu i pozbawionego uczuć podejścia do wydarzeń i ludzi. Zdarza się to terapeutom, którzy sami przejawiają cechy obsesyjno-kompulsywne albo którzy posługują się metodami bardziej podatnymi na tego typu zniekształcenia (jak terapie poznawcze i beha­wioralne oraz psychoanaliza pedagogiczna).

Więcej: Johnson, S. M. (1998). Style charakteru, Poznań.