Wyniki badań walidacyjnych dowodzą, że konstrukty mierzone różnymi narzędziami badawczymi służącymi do pomiaru nasilenia uważności są bardzo zróżnicowane (por. Radoń, 2020)
Mierzą one:
1) stan oraz równocześnie cecha (dezidentyfikacja, nieosądzanie, otwartość na negatywne stany umysłowe, rozumienie wglądowe zorientowane na proces, ciekawość i spokój):
– FMI (Walach i in., 2006; polska adaptacja: Radoń, 2017),
– FFMQ (Baer i in., 2006; polska adaptacja: Radoń, 2014),
– FFMQ-SF (Bohlmeijer i in., 2011; polska adaptacja: Radoń, Rydzewska, 2018),
2) cecha rozumiana jako przeciwieństwo rutynowego, nieświadomego oraz zautomatyzowanego działania (MAAS; Brown, Ryan, 2003; polska adaptacja: Radoń, 2014),
3) stan rozumiany jako umiejętność uzyskiwana przez praktykowanie albo podczas praktykowania różnych technik medytacyjnych:
– osiągnięcie podstawowych umiejętności medytacyjnych przez systematyczne i samodzielne praktykowanie różnych technik medytacyjnych: SIM-C (Duan, Li, 2016; polska adaptacja: Radoń, 2020, Kwestionariusz Zdolności do Bycia Uważnym),
– osiągnięcie zaawansowania w uważności przez systematyczne oraz długotrwałe praktykowanie różnych technik medytacyjnych: MINDSENS (Soler i in., 2014; polska adaptacja: Radoń, 2020, Kwestionariusz Zaawansowania w Uważności),
– osiągnięcie specyficznych umiejętności po odbyciu trwającego określony czas, np. po ośmiu tygodniach MBSR – pod kierunkiem certyfikowanego nauczyciela – treningu medytacyjnego: TMS (Lau i in. 2006; polska adaptacja: Radoń, nieopublikowane badania),
– osiągnięcie specyficznych umiejętności, które są przydatne do celów psychoterapeutycznych: KIMS (Baer i in., 2004; brak polskiej adaptacji),
4) specyficzny test przygotowany dla dzieci będących w wieku od 12 lat oraz dorosłych CHIME-A Kompleksowy Inwentarz Doświadczeń Związanych z Uważnością dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych będących w wieku od 12 lat (Bergomi i in, 2014; adaptacja polska w opracowaniu – por. Radoń, 2022)
Takim przełomowym odkryciem dotyczącym rozumienia pojęcia uważności jako stanu może być rozróżnienie dwóch odmiennych jej aspektów, tj. zdolności do osiągania podstawowych umiejętności, uzyskiwanej podczas systematycznego i samodzielnego praktykowania różnych technik medytacji SIM-C oraz – osiąganego na skutek długotrwałego praktykowania różnych technik medytacji – stanu zaawansowania w uważności MINDSENS. Wprawdzie TMS i KIMS identyfikują odmiennie rozumiane stany uważności jako zdolność do osiągnięcia specyficznych umiejętności, jednak są one mniej konkluzyjne, dotyczą bowiem wyspecjalizowanych umiejętności.
Pewne wskazówki co do modelu uważności zakładanego w stosowanych obecnie narzędziach badawczych przynoszą wyniki badań jakościowych. Ujawniają one bowiem, że metody ilościowe dokonują pewnej redukcji uważności do różnych mechanizmów psychologicznych. Wprawdzie opublikowane już narzędzia ilościowe również odnoszą się do tych aspektów, jednak są one rozproszone:
1) MAAS (jeden czynnik): wzrost spokoju i akceptacji doświadczeń;
2) TMS (dwa czynniki): inkluzyjność i nieselektywność uwagi, dezidentyfikacji z myślami;
3) KIMS (cztery czynniki): wzrost poczucia własnej cielesności, inkluzyjność i nieselektywność uwagi, spadek reaktywności, wzrost spokoju i akceptacji doświadczeń;
4) FMI (jeden, dwa lub cztery czynniki): inkluzyjność i nieselektywność uwagi, zawieszenie starań dotyczących potrzeby kontrolowania doświadczeń, dezidentyfikacji z myślami;
5) FFMQ (cztery lub pięć czynników): wzrost poczucia własnej cielesności, inkluzyjność i nieselektywność uwagi, spadek reaktywności, wzrost spokoju i akceptacji doświadczeń;
6) MINDSENS (trzy czynniki): wzrost poczucia własnej cielesności, spadek reaktywności, dezidentyfikacja z własnymi myślami;
7) SIM-C (trzy czynniki): poprawa poczucia ja, wzrost spokoju i akceptacji doświadczeń.