GRUPA A – OSOBY EKSCENTRYCZNE, DZIWACZNE, BYWAJĄ NIEUFNE, PODEJRZLIWE, A NAWET WYOBCOWANE
Osobowość paranoiczna
Przyczyny Znacząca rola czynników genetycznych
Objawy Podejrzliwość i brak zaufania do innych, tendencja do postrzegania siebie jako człowiekabez skazy, wyczulenie na przewidywane ataki ze strony innych; niewiele im trzeba byzareagowali gniewem; rzadko bywają psychotyczni, przez większość czasu zachowują kontakt systematycznych rzeczywistością schizofrenia paranoidalna – dodatkowe problemy: trwalsza utrata kontaktu z rzeczywistością, objawy skrajnej dezorganizacji poznawczej i behawioralnej (omamy, urojenia); badania nie potwierdziły genetycznego związku systematycznych osobowością paranoiczną
Leczenie Brak systematycznych badań
Występowanie [%]
Schizoidalne zaburzenie osobowości
Przyczyny
Objawy Osłabione kontakty społeczne; niezdolność i brak potrzeby więzi z ludźmi; nie umiejąwyrażać uczuć (chłodni, nieprzystępni), można ich zaliczy do samotników,introwertyków; wiele czynności (np.seks) nie sprawia im przyjemności; obojętni napochwały i krytyki; nie są zbyt aktywni emocjon., rzadko odczuwają silne negatywne lubpozytywne emocje. Nie rozwinęły się systematycznych nich potrzeby miłości,przynależności, akceptacji. Może mieć związek z tzw. negatywnymi objawami schizofrenii (anhedonia, wyobcowanie społ.).
Leczenie Brak systematycznych badań
Występowanie [%]
Schizotypowe zaburzenie osobowości
Przyczyny Znacząca rola czynników genetycznych
Objawy Dziwaczne wzorce myślenia; dziwaczne sposoby percepcji i mówienia zakłócające porozumiewanie się i kontakty społeczne; myślenie zabobonne i ksobne, pod wpływem stresu mogą pojawić się przejściowe objawy psychotyczne; czasem wierzą, że mają jakieś nadprzyrodzone moce; rozpoznanie kliniczne łatwiej oprzeć na objawach złego funkcjonowania poznawczego: problemy poznawczo‐percepcyjne, myślenie magiczne (wiara w telepatie i przesądy), przekonanie ze rozmowy/gesty innych mają specjalne znaczenie, dziwaczna mowa, podejrzliwość. Specyficzne wzorce myślenia zw. z zerwaniem kontaktów z rzeczywistością (niecałkowitym) · cechy wspólne ze schizofrenią: brak umiejętności śledzenia oczami ruchomego celu, trudności z koncentracją uwagi, pogorszenie pamięci operacyjnej (np. zapamiętywanie szeregu cyfr)
Leczenie Niskie dawki leków przeciwpsychotycznych dają umiarkowaną poprawę.
Występowanie [%] Ok.3%
GRUPA B – TENDENCJE DO DRAMATYZOWANIA, EMOCJONALNE I NIEKONSEKWENTNE; IMPULSYWNE ZACHOWANIE POŁĄCZONE Z DZIAŁANIEM ANTYSPOŁECZNYM, JEST WYRAŹNIEJSZE I SILNIEJSZE NIŻ W GRUPIE A I CZĘŚCIEJ PROWADZI DO KONTAKTU Z PLACÓWKAMI OCHRONY ZDROWIA PSYCH. LUB KONFLIKTU Z PRAWEM
Histrioniczne zaburzenie osobowości
Przyczyny
Objawy Dramatyzowanie własnej osoby; nadmierna troska o wygląd; skłonność do irytacji i wybuchów, jeśli próby zwrócenia na siebie uwagi nie przynoszą rezultatu; czują się niedoceniane gdy nie są systematycznych centrum uwagi; otoczenie szybko się męczy; łatwo ulegają sugestii – uznają kontakty z innymi za bliższe niż są systematycznych rzeczywistości; kontakty z partnerem są zazwyczaj burzliwe; zazwyczaj mają opinię próżnych egocentryków, nadmiernie czułych na opinię otoczenia, nieszczerych i powierzchownych. Poszukuje zainteresowania
Leczenie Brak systematycznych badań
Występowanie [%] Od 2 % do 3% (nieco częściej dotyczy kobiet)
Osobowość narcystyczna
Przyczyny Wg Kohut`a: rozwija się najczęściej gdy rodzice zaniedbują dziecko, dewaluują jegowartość lub nie rozumieją go; wg Millona: osob.narc. jest konsekwencją podtrzymywaniarzez rodziców w dziecku nieadekwatnie wysokiego poczucia wartości
Objawy Poczucie własnej wspaniałości; starania skierowane na zwrócenie uwagi otoczenia; chwalenie samego siebie; brak empatii. Poczucie wielkości zmniejsza się z upływem czasu; są przekonani ze wszystko im się należy, mówią tylko systematycznych sobie, chwalą się, uważają ze zrozumieć ich mogą tylko ludzie o wysokim statusie społ.; często wykorzystują innych do osiągania własnych celów; większość badaczy uważa że osoby narcystyczne mają zachwiane poczucie własnej wartości. Wrażliwi na krytykę, która wywołuje systematycznych nich uczucie upokorzenia, ustki, wściekłości. Nie widzą potrzeby zmiany, poszukuje podziwu
Leczenie Brak systematycznych badań; ale podejście psychodynamiczne wydaje się najlepszą terapią – długotrwały kontakt terapeutyczny może zmienić zakorzenione wzorce postępowania ukierunkowane na własną osobę
Występowanie [%] Ok.1% (częściej dot. mężczyzn)
Antyspołeczne zaburzenie osobowości
Przyczyny Znacząca rola czynników genetycznych
Objawy Niedorozwój w zakresie moralności i etyki; nieumiejętność postępowania zgodnie z przyjętymi normami; fałsz, bezwstydna manipulacja innymi, problemy z zachowaniem brak wyrzutów sumienia systematycznych lojalności wobec kogokolwiek; ustawicznie naruszają prawa innych; są impulsywne, wybuchowe, agresywne, nieodpowiedzialne; wzorzec ten musi pojawić się po 15 r.ż. systematycznych przed muszą wystąpić objawy zaburzenia zachowania; często są to oszuści
Leczenie Brak systematycznych badań
Występowanie [%] Ok.3% mężczyzn i 1% kobiet
Bordeline Osobowość z pogranicza
Przyczyny Znacząca rola czynników genetycznych; podłoże psychobiologiczne: obniżone działanieserotoniny może powodować skłonność do zach. impulsywno‐agresywnych i parasamobójczych; inne zakłócenia w regulacji neuroprzekaźnikowej Noradrenergicznych (jak w przewlekłym stresie); nadwrażliwość układu noradrenergicznego może łączyć się z nadwrażliwością na zmiany środowiskowe; Czynniki psychologiczne: wykorzystywanie/maltretowanie/zaniedbywanie w dzieciństwie; główna przyczyna wystąpienia – trudności z wykształceniem spójnego pojęcia Ja
Objawy Impulsywność, złość bez powodu; drastyczne wahania nastroju, przewlekłe uczucia nudy; usiłowanie samookaleczenia lub samobójstwa; zaburzone i niestabilne poczucie tożsamości, są niepewni siebie i czują się stale lekceważeni – dlatego grożą samobójstwem lub atakować słownie partnera; uczucie pustki, źle znoszą samotność, częste samookaleczenia (czasem przynoszą ulgę w przeżywanym lęku lub dysforii), może temu towarzyszyć analgezja (nieodczuwalnie bólu od działaniem bodźca bólowego); przelotne epizody utraty kontaktu z rzeczywistością, wówczas urojenia, halucynacje, paranoiczne przeświadczenia, wypaczenie obrazu własnego ciała lub objawy dysocjacyjne. Współwystępowanie z zaburzeniami nastroju, lękowych do zab. odżywiania. Często występuje razem z histrionicznym, antyspołecznym i schizotypowym zab. osob. Postrzegają swoje kontakty z rodziną jako wrogie; Depresja będąca wynikiem tego zab jest odporna na większość typowych leków przeciwdepresyjnych.
Leczenie Niepewne rokowania co do wyniku terapii; korzystne jest łączenie psychoterapii ibiologicznych metod leczenia; stosowanie leków budzi kontrowersje ze wzgl. Na zachowania samobójcze; Małe dawki leków przeciwpsychotycznych – umiarkowana poprawa – zmniejszenie nasilenia depresji, lęku, tendencji samobójczych, mniejsza wrażliwość na odrzucenie i wystąpienie objawów psychotycznych. Benzodiazepiny (anksjolityki) i trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – nieskuteczne; srodki przeciwdepresyjne z tej kategorii co Prozac (SSRI) i inhibitory MAO – obiecujące wyniki. Lit – zmniejsza rozdrażnienie, zmniejsza tendencje samobójcze i ogranicza wybuchy wściekłości.
Terapie psychospołeczne
Kernberg – wzmocnienie słabego ego pacjenta przez przełamanie podstawowego mechanizmu obronnego (myślenie w kategoriach wszystko albo nic);
M. Lineham – odmiana terapii poznawczo‐behawioralnej, gł. cel: nauczenie pacjenta akceptowania negatywnego afektu bez uciekania się do aktów samobójczych lub innych nieprzystosowawczych zachowań. Dialektyczna terapia behawioralna – łączy elementy terapii indywidualnej i grupowej (koncentracja na treningu umiejętności interpersonalnych, kontroli emocji i tolerancji na stres).
Występowanie [%] Ok. 2% populacji – częściej u pacjentów leczonych ambulatoryjnie i klinicznie (8%leczonych ambulat.,15% hospitalizowanych); 75% to kobiety; 3‐9% osób z tymzaburzeniem kończy życie samobójstwem
GRUPA C – CZĘSTO TOWARZYSZY IM LĘK I OBAWA (W PRZECIWIEŃSTWIE DO GR.A I B)
Osobowość unikająca
Przyczyny Możliwe, że ma podstawy biologiczne i często zaczyna się w niemowlęctwie lub dzieciństwie, wzmacniane czynnikami środowiskowymi prowadzi do trwałego i uporczywego wzorca zachowania
Objawy Przewrażliwienie na odrzucenie lub poniżenie społ.; wstydliwość; brak pewności w stosunkach społ. I w nawiązywaniu kontaktów, strach przed krytyką; pragną jednak uczucia, często są samotni i znudzeni. Niezdolność do swobodnych kontaktów z ludźmi wynika z lęku, któremu towarzyszy niskie poczucie własnej wartości i nadmierna koncentracja na własnej osobie; główny cel – uniknięcie odrzucenia i upokorzenia; osoby z osob. Unikająca wykazują więcej zach. Dysfunkcyjnych i wyższy od przeciętnego poziom stresu negatywnego; w dużej mierze pokrywa się z fobią społeczną
Leczenie Lepsze rokowania niż w grupie B; znaczna poprawa o zastosowaniu aktywnej i konfrontacyjnej formy terapii krótkoterminowej ; leki przeciwdepresyjne (inhibitory MAO niekiedy nie tylko) są niekiedy skuteczne, ponieważ osob. unikająca często współwystępuje z uogólnioną fobią społ.
Występowanie [%]
Osobowość zależna
Przyczyny
Objawy Dramatyczne przeżywanie rozłąki z partnerem; złe samopoczucie spowodowane samotnością; podporządkowanie własnych potrzeb celowi utrzymania związku; niezdecydowanie; główny cel – znalezienie kogoś kto się nią zaopiekuje; brak wiary w siebie, bezradność; pozwalają innym podejmować decyzje za siebie; często cierpią z powodu unikania kontaktów z innymi lub fobii społecznej, napadów paniki lub zespołu uogólnionego lęku, a także zab. odżywiania; na myśl o porzuceniu reaguje pokorą i uległością, a gdy zostaje porzucony natychmiast szuka nowego partnera. Silna potrzeba uzyskiwania poparcia i aprobaty.
Leczenie Lepsze rokowania niż w grupie B; znaczna poprawa o zastosowaniu aktywnej i konfrontacyjnej formy terapii krótkoterminowej
Występowanie [%]
Obsesyjno‐kompulsyjne zaburzenie osobowości
Przyczyny
Objawy Nadmierne przejmowanie się porządkiem, zasadami i nieistotnymi szczegółami, perfekcjonizm; nieumiejętność wyrażania i okazywania uczuć; ograniczona zdolność do wypoczynku i rozrywek starają się utrzymać kontrolę nad kontaktami międzyludzkimi, przestrzegając zasad i harmonogramów; często nie są w stanie doprowadzi do końca rozpoczętych działań; brak elastyczności w sprawach etyki i moralności; mają trudności z wyrzucaniem starych rzeczy, często są skąpi lub przesadnie oszczędni. Często są surowi i uparci.
Leczenie Lepsze rokowania niż w grupie B; znaczna poprawa o zastosowaniu aktywnej ikonfrontacyjnej formy terapii krótkoterminowej
Występowanie [%]
GRUPA TYMCZASOWA
Osobowość bierno‐agresywna
Przyczyny
Objawy Negatywna postawa i bierny opór wobec właściwego działania, niewyrażony wprost, lecz poprzez narzekanie, ponuractwo i kłótliwość, zazdrość i niechęć wobec tych którym lepiej się wiedzie; zwykle skarżą się że nikt ich nie rozumie i nie docenia, jednocześnie są bardzo krytyczni i demonstrują wrogość wobec przełożonych. Nigdy nie sprzeciwiają się bezpośrednio, lecz ociągając się, zapominając, wpadając w zły humor, stawiają bierny opór.
Leczenie
Występowanie [%]
Osobowość depresyjna
Przyczyny
Objawy Depresyjne schematy poznawcze, uporczywe poczucie niezadowolenia lub przygnębienia; poczucie winy i samokrytycyzm; ich nastrój oscyluje między przygnębieniem a załamaniem; czują się nieudolni, bezwartościowi; krytyczni wobec siebie i innych, są pesymistami, wszystkim się martwią. Mają mniej objawów depresji niż osoby z dystymią.
Leczenie
Występowanie [%] Zaburzenia ukł. dopaminergicznego – skłonność do przejściowych objawów psychotycznych.
WNIOSKI
Żadnego zaburzenia osobowości nie można wyjaśnić jedynie działaniem czynnikami biologicznymi czy genetycznymi. Dochodzą do tego jeszcze czynniki społeczno‐kulturowe
Zaburzenia osobowości są szczególnie odporne na terapię; obecność zaburzenia osobowości utrudnia leczenie zaburzeń lękowych czy depresji.
Ludzie z zaburzenia osobowości mają problem z utrzymaniem dobrego kontaktu z terapeutą; często trafiają do szpitala jako osoby towarzyszące leczeniu swych bliskich.
Osoby z zaburzeniami osobowości z Grupy A (o cechach dziwacznych/ekscentrycznych) i B (ekscentryczna o cechach zmiennych/gwałtownych) – trafiają do terapeuty pod wpływem nalegań kogoś bliskiego.
Pacjenci z grupy B – mają burzliwy wzorzec relacji z terapeutą. W niektórych przypadkach konfrontacja z motywami własnego zachowania może przynieś pozytywne wyniki.
Pacjenci z grupy C (lękowi/pełni obaw) – nazbyt wrażliwi na krytykę ze strony terapeuty.
Podstawa terapii poznawczej – zmiana podstawowych dysfunkcjonalnych schematów
Zwykłe techniki poznawcze – obserwacja automatycznych myśli, zwalczanie błędnej logiki, wyznaczanie zadań behawioralnych…
Leczenie poważnych zaburzeń osobowości – ważne by ograniczyć sytuacje wybuchowe.