Współczesne rozumienie

Rozwój pojęcia duchowość na terenie psychologii rozpoczął się na dobre w latach osiemdziesiątych XX wieku. Jego rozwój zrodził się w dużej mierze jako opozycja w stosunku do pojęcia religijności rozumianej tradycyjnie, to znaczy w dużej mierze zinstytucjonalizowanej. Nowe pojęcie duchowości wyrosło z akcentowania indywidualnych, osobistych form religijności oraz osobistych doświadczeń sacrum, zaś same tendencje indywidualistyczne miały swoje źródło w poszerzającej się perspektywie pluralizmu kulturowego (Hill, Pargament, 2003; Miller, Thoresen, 2003; Zinnbauer, Pargament, 2005).

Psychologiczne rozumienie pojęcia religijności i duchowości obejmuje 2 aspekty:

1) treść:

– zespół przekonań, które bezpośrednio lub pośrednio zawierają odniesienie do sacrum (Spilka, Hood, Hunsberger, Gorsuch, 2003)

– emocje, poznanie, zachowanie ludzkim, które ujawnia człowiek w odniesieniu do transcendencji lub immanentnej siły

– przekonania, które odnoszą się jedynie do pewnych cech, jakie można przypisać transcendencji bez przekonań o jej osobowym istnieniu (Pargament, Mahony,  2002).

2) funkcjonalna strona religijności ogranicza się do poszukiwania celów, jakie może ona pełnić w życiu jednostki (przekonania, zachowania i emocje religijne są tutaj badane jako zmienne, które służą do radzenia sobie z egzystencjalnymi problemami takimi jak: śmierć, cierpienie, niesprawiedliwość).

 

Duchowość i jej definicje

1) James – „takie uczucia, czyny i doświadczenia odosobnionej jednostki ludzkiej, o których jednostka ta mniema, że odnoszą się one do czegoś, co ona sama uznaje za boskie” (James, 2001, s. 30).

2) Clark (1958, s. 22) – wewnętrzne doświadczenie jednostki odczuwającej coś „Ponad”, zwłaszcza jeśli jest ono potwierdzone przez wpływ tego doświadczenia na zachowanie, gdy człowiek próbuje zharmonizować swoje życie z tym Ponad.

3) Batson, Schoenrade i Ventis (1993, s. 8) „wszystko, co my czynimy, jako jednostki, ażeby poradzić sobie z pytaniami stającymi przed nami, ponieważ jesteśmy świadomi, że my, podobnie jak i inni, żyjemy i w przyszłości umrzemy”.

4) Argyle i Beit-Hallahmi „system przekonań odnoszący się do boskości lub jakiejś ponadludzkiej mocy oraz praktyki kultu lub inne rytuały ukierunkowane wobec tejże siły”,

5) Peteet – „przywiązanie do przekonań i praktyk charakterystycznych dla określonej tradycji” (za Zinnbauer, Pargament, 2005, s. 23).

 

Duchowość i jej rozumienie

1) Armstrong – „obecność  relacji z Wyższą  Mocą,  która wywiera wpływ na sposób, w jaki jednostka działa w świecie” (cyt. za Zinnbauer, Pargament, 2005, s. 23)

2) Doyle (1992, s. 302) jest ona „poszukiwaniem egzystencjalnego znaczenia”.

3) Hart (1994, s. 23) – „sposób, w jaki jednostka żyje swoją wiarą w codziennym  życiu, sposób, w jaki osoba odnosi się do ostatecznych  stanów egzystencji”.

4) Shafranske i Gorsuch  (1984, s. 231) – „transcendentny wymiar w ludzkim doświadczeniu  (…) odkrywany w momentach, w których jednostka stawia pytania w odniesieniu do znaczenia osobistego istnienia i próbuje umieścić ja (self) w szerszym kontekście ontologicznym”.

5) Tart (1975, s. 105) „szeroka rzeczywistość ludzkiej potencjalności odnosząca się do ostatecznych celów, wyższych  istot, Boga, miłości, współczucia, czy innych celów”.

6) Vaughan (1991, s. 105) „subiektywne doświadczenie Sacrum”.

 

Typy rozumienia pojęcia duchowości (Helminiak, 1996):

1. Duchowość jako duchowa  natura  człowieka

2. Duchowość jako troska zwrócona w stronę transcendencji

3. Duchowość jako autentyczna rzeczywistość:

– pewne aspekty istot ludzkich umożliwiają ujawnienie się naturalnej ludzkiej zdolności duchowej,

– różne sposoby wspomagania duchowego wzrostu, np. poprzez różne tradycje lub szkoły – duchowość hinduistyczna, metodystyczna,

– przekonania i praktyki, które konkretna osoba spełnia w celu  zaspokojenia swej  wrażliwości  i  potrzeby wzrostu,

– dziedzina nauki akademickiej,

– typu pastoralnego: badanie, co i jak czynić, w obrębie konkretnej szkoły duchowości, aby duchowość rozwinąć;

– typu teoretycznego: badanie w celu wyjaśnienia jak i dlaczego praktyki duchowe działają właśnie tak, a nie inaczej, które mają na celu opisanie struktur, procesów i mechanizmów zawartych w samym doświadczeniu duchowym.

4.   Duchowość  jako  spirytualizm:  komunikacja  z  duchami  ludzi,  zwykle zmarłych, lub z innymi duchowymi bytami pozaludzkimi.

5. Duchowość jako parapsychologia: zainteresowanie nadzwyczajnymi siłami w człowieku, które objawiają się jako zjawiska „Psychiczne” lub „psi”, np. jasnowidzenie, telekineza, przeczucie i doświadczenia wyjścia poza ciało.